ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΑΞΙΖΕΙ

Όπως ισχύει στις περισσότερες των περιπτώσεων έτσι και σε αυτή η τιμητική πρωτιά ανήκει στην Ελλάδα. Η αρχαιότερη ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση (δηλαδή σύνθεση με μουσική σημειογραφία), που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα, ανήκει στον Σείκιλο. Πρόκειται για Έλληνα μουσικό και λυρικό ποιητή που έζησε στα ελληνιστικά χρόνια. Η επιτάφια επιγραφή του χρονολογείται από τον 2ο αιώνα π.Χ.

Η ιστορία της επιγραφής

Την ανακάλυψε ο Σερ Γουίλιαμ Μίτσελ Ράμσεϊ, Σκωτσέζος αρχαιολόγος, το 1883. Η επιτύμβια στήλη βρέθηκε στην πόλη Αϊδίνιο στην Τουρκία. Έτσι, ονομάζονται σήμερα οι αρχαίες Τράλλεις της Μ. Ασίας. Άλλωστε, για αυτό και το Επιτάφιο είναι γνωστό και ως Επιγραφή των Τράλλεων (Tralleis Inscription). «Μια μικρή στρογγυλή μαρμάρινη στήλη, που ανήκε στον κ. Purser και μεταφέρθηκε από το Αιδίνιο», αναφέρεται συγκεκριμένα στο (Bulletin de Correspondance Hellenique VIII, 1883, 277).

Η μικρή επιτύμβια στήλη ήταν εκτεθειμένη ως το 1922 στη συλλογή του Young στον Μπουτζά, προάστιο της Σμύρνης. Εκεί την είχε δει και φωτογραφίσει ο Laumonier, ως μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Αργότερα, τη δημοσίευσε για πρώτη φορά, στο (Bulletin de Correspondance Hellenique XLVIII, 50).

Στη συνέχεια, συνέβησαν τα γνωστά φρικιαστικά γεγονότα με τη Μικρασιατική καταστροφή και το ολοκαύτωμα της Σμύρνης το 1922. Η πόλη κάηκε και η στήλη χάθηκε, για να βρεθεί ξανά στον κήπο μιας γυναίκας, που τη χρησιμοποιούσε ως ανθοστήλη. Η βάση της είχε κοπεί οριζόντια. Στις μέρες μας, εκτίθεται στο εθνικό μουσείο της Δανίας, στην Κοπεγχάγη. Βέβαια, πιστά αντίγραφα υπάρχουν και σε άλλα μουσεία ανά τον κόσμο.

Περιγραφή και ανάλυση της στήλης του Σείκιλου

Η στήλη είναι κυλινδρική, με ύψος περίπου 40 εκατοστά. Περιέχει στην κοινή ελληνική της ελληνιστικής εποχής ένα επίγραμμα δώδεκα λέξεων και ένα μέλος (τραγούδι) δεκαεφτά λέξεων μαζί με τη μουσική του. Το ποιητικό κείμενο της επιγραφής αποτελείται από δύο μέρη. Στην κορυφή της στήλης, το επίγραμμα αναφέρει τον άνθρωπο που το έγραψε, καθώς και το σκοπό για τον οποίο το έγραψε: «Εικών ή λίθος ειμί, τίθησί με Σείκιλος ένθα μνήμης αθανάτου, σήμα πολυχρόνιον». (Εικόνα είμαι, παρά πέτρα, ο Σείκιλος με τοποθέτησε στη θέση της αθάνατης μνήμης, ένα μνημείο για πολλά χρόνια). Στη μέση υπάρχουν οι στίχοι του τραγουδιού μαζί με τα σύμβολα της μελωδίας, η οποία είναι του λεγόμενου φρυγικού τύπου. Είναι το κύριο επιτάφιο και πρόκειται ουσιαστικά για ένα μικρό εγκώμιο: «Οσον ζής φαίνου, Μηδέν όλως σύ λυπού Προς ολίγον εστί το ζήν Το τέλος ο χρόνος απαιτεί». (Όσο ζεις, να χαίρεσαι, Μη λυπάσαι διόλου, Η ζωή είναι σύντομη, Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος). Στο κάτω μέρος της στήλης αναγράφεται η αφιέρωση. Σείκιλος-Ευτέρ[πη] (ο Σείκιλος στην Ευτέρπη). Με αυτές τις λέξεις τελειώνει το επιτάφιο, αλλά δεν γίνεται κατανοητό εάν πρόκειται για τη σύζυγο, τη φίλη, την αδελφή ή την κόρη του, την ερωμένη ή απλώς τη Μούσα της μουσικής.

Η μελωδία αποτελείται από 37 νότες. Με έκταση μιας ογδόης αποτελεί ένα πλήρες, ξεκάθαρο και ευανάγνωστο δείγμα της αρχαίας γραφής. Οι νότες της αρχαιοελληνικής σημειογραφίας, είναι ουσιαστικά γράμματα που γράφονταν πάνω από τις συλλαβές των στίχων. Οι χρονικές αξίες συμβολίζονταν με κάποιες γραμμές που γράφονταν πάνω από τα γράμματα (π.χ. ένας χρόνος = καμία γραμμή πάνω από το γράμμα, δύο χρόνοι = μία παύλα πάνω από το γράμμα, τρεις χρόνοι = μια γωνία και ένας κύκλος).

Αυτός που κατάλαβε πρώτος τα παραπάνω δεν ήταν ο Σερ Ράμσεϊ, αλλά ο Δρ. Καρλ Βέσελι. Ο τελευταίος μπόρεσε να αντιληφθεί πως αυτά τα γράμματα ήταν στην πραγματικότητα μουσικές νότες. Στη συνέχεια μετέγραψε τη μουσική στη νεότερη σημειογραφία και δημοσίευσε και την Επιγραφή και τη μεταγραφή του, με σχόλια στο Antike Reste griechischer Musik, το 1891. Μάλιστα, το Επιτάφιο δημοσιεύθηκε στη συνέχεια και σε άλλες φορές, με μικρές διορθώσεις.

Οι Τούρκοι διεκδικούν

Τον Επιτάφιο του Σείκιλου διεκδικεί εδώ και καιρό το Αϊδίνιο της Τουρκίας, όπου είναι και ο τόπος ανεύρεσης του. Ο Νούρι Ακτάκα, διευθυντής Πολιτισμού και Τουρισμού, συνεχίζει τις προσπάθειες για επιστροφή της στήλης στην Τουρκία. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του, ανακαλύφθηκε στις αρχαίες Τράλλεις την περίοδο 1882-83 κατά την διάρκεια κατασκευής του σιδηροδρομικού δικτύου Αϊδινίου-Σμύρνης. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκε παράνομα στην Σμύρνη και από εκεί στο εξωτερικό. «Οι στίχοι και οι μουσικές νότες στον επιτάφιο είναι πολύ σημαντικές για το Αϊδίνιο και τις αρχαίες Τράλλεις. Θα κάνουμε το καλύτερο δυνατό για την επιστροφή του», ήταν το σχόλιο του.

Η Ευτέρπη…

Από τη στιγμή που δεν αναφέρεται δίπλα στο όνομα Ευτέρπη κάποια άλλη λέξη, που να προσδιορίζει την ταυτότητα του προσώπου, όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα πως πρόκειται για τη γνωστή Μούσα Ευτέρπη. Αυτό, γιατί οι αρχαίοι ημών πρόγονοι συνήθιζαν στην εποχή τους να αναφέρουν στις επιτύμβιες στήλες και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις τη συγγένεια ή τη σχέση που τους ένωνε με το πρόσωπο στο οποίο έκαναν αναφορά.

Στην ελληνική μυθολογία, η Ευτέρπη υπήρξε μία από τις μούσες, κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Οι Μούσες ήταν εννέα αρχαίες θεές, με ηγέτη τους τον Απόλλωνα. Αυτή ήταν η Μούσα της Μουσικής, η Δωρήτρια της Ευχαρίστησης. Στους μεταγενέστερους κλασικούς χρόνους ονομάστηκε μούσα της λυρικής ποίησης και απεικονίστηκε κρατώντας έναν αυλό. Σε διάφορες πηγές αναφέρεται πως εφηύρε τον αυλό ή διπλό φλάουτο.

…και το βαθύτερο νόημα

Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, τα όσα γράφονται στη στήλη του Σείκιλου, αποτελούν ουσιαστικά ένα μήνυμα ζωής που σχετίζεται άμεσα με τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία του. «Όσο ζούμε πρέπει να χαιρόμαστε όπως οι θεοί, γιατί ο θάνατος είναι το τέλος και δεν υπάρχει συνέχεια», λέει το σχετικό επικούρειο απόφθεγμα. Έτσι, πολλοί υποστηρίζουν πως ο Σείκιλος ήθελε μέσα σε όλα να περάσει το συγκεκριμένο μήνυμα στους συνανθρώπους του. Κάτι ανάλογο έκανε στη συνέχεια και ο Διογένης Οινοανδεύς, καταγράφοντας τη διδασκαλία του Επίκουρου σε τοίχο της πόλης του για να δείξει το δρόμο της ευτυχίας στις γενιές που θα ακολουθούσαν.

Ο Επίκουρος, θεωρείται ως ο πρώτος μεγάλος διαφωτιστής της ανθρωπότητας. Περιγράφεται ως άνθρωπος που έδινε μεγάλη σημασία, στη φιλία, την ανθρωπιά, τη συμπόνια, το φιλότιμο, τη συμπαράσταση, τον κοινό αγώνα που οδηγεί στην κοινή ευτυχία. Είναι πολύ πιθανό και ο ίδιος ο Σείκιλος να ήθελε να περάσει προς τις επόμενες γενιές τη λογική της συλλογικής και συνεχούς προσπάθειας, που πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι σε καθημερινή βάση για να είναι ευτυχισμένοι.

Η στήλη του Σείκιλου

Η Ευτέρπη στο κέντρο της φωτογραφίας

Το Αρχαίο κείμενο με τα μουσικά σύμβολα

Αριστερά η στήλη και δεξιά το επίγραμμα και οι στίχοι με τη μελωδία